ABD genelinde soluduğumuz hava, düşündüğümüzden daha tehlikeli olabilir. Özellikle vücut tarafından filtrelenemeyecek kadar küçük olan “PM 1” partikülleri, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Washington Üniversitesi'nden bilim insanları, ABD'de ilk kez PM 1 olarak adlandırılan “submikron” (1 mikrondan küçük) hava kirliliğini 25 yıllık uydu verilerine dayanarak haritalandırdı. Bu önemli çalışma, The Lancet Planetary Health dergisinde yayımlandı.
PM 2.5 partikülleri, yani çapı 2.5 mikrondan küçük olan maddeler, uzun süredir bilim insanlarının takibindeydi. Ancak PM 1 gibi daha küçük boyutlu partiküller hakkında bugüne kadar sınırlı bilgiye sahiptik. Yeni araştırma, bu boşluğu doldurmayı hedefliyor.
Vücut Savunmasını Aşan “Görünmeyen Tehdit”
Araştırmanın başyazarı Dr. Chi Li, PM 1 partiküllerinin genellikle dizel motorlardan çıkan siyah karbon ya da orman yangınlarından yayılan duman gibi doğrudan hava emisyonlarıyla oluştuğunu belirtiyor. Ayrıca kömür yakımı ve yakıtların yanması sonucu ortaya çıkan sülfür dioksit ve azot oksitlerin kimyasal tepkimeleriyle de PM 1 oluşabiliyor.
Bu partiküller, insan kan hücrelerinden yaklaşık altı kat daha küçük. Yani, vücudun doğal savunma sistemlerini aşarak doğrudan akciğerlere ve kana karışabiliyor. Bu durum, onları sağlık açısından daha riskli hale getiriyor.
Uydu Verileriyle Ulusal Ölçekte İlk Haritalama
Araştırmacılar, PM 2.5’i oluşturan sülfat, nitrat, mineral tozu gibi yedi ana bileşenin oranlarını kullanarak PM 1 seviyelerini hesapladı. Böylece, ABD genelinde ilk kez kapsamlı bir PM 1 veritabanı oluşturuldu.
Çalışmanın kıdemli yazarı Prof. Randall Martin, “Bu ölçümler, sağlık açısından en etkili müdahalelerin hangi kirleticilere yapılması gerektiğini belirlemek için başlangıç noktası sunuyor,” dedi.
Yasal Düzenlemeler Etkili Oldu, Ancak İvme Azaldı
1998’den 2022’ye kadar PM 1 seviyelerinde ciddi düşüşler kaydedildi. Bu gelişme, özellikle Temiz Hava Yasası gibi çevresel düzenlemelerin başarısını ortaya koyuyor. Ancak araştırmaya göre, 2010’dan bu yana ilerleme yavaşladı. Bunun başlıca nedenleri arasında artan orman yangınları gösteriliyor.
Çalışmada yer alan bir diğer isim, Prof. Jay Turner ise 1997’de ABD Çevre Koruma Ajansı’nın PM 1 yerine PM 2.5’u düzenlemeye karar verdiğini hatırlatarak, bu tercihte PM 1’in sağlık etkilerine dair yeterli veri olmamasının etkili olduğunu söyledi.
Yeni oluşturulan bu veri setiyle birlikte, epidemiyologlarla yapılacak iş birlikleri sayesinde PM 1’in sağlık üzerindeki etkileri daha net ortaya konabilecek.
Çin Önde Başladı, ABD Hızla Yetişebilir
PM 1 ölçümünde Çin gibi ülkeler önde olsa da, ABD'nin bu yeni veri setiyle arayı kapatması bekleniyor. Prof. Martin’e göre, “Bu veri seti, şimdiye dek eksik olan kritik bir hava kirleticisi hakkında ABD için eşi benzeri görülmemiş bilgiler sunuyor.”
Araştırma, ABD Ulusal Sağlık Enstitüleri ve Ulusal Çevresel Sağlık Bilimleri Enstitüsü tarafından desteklendi.
source: https://www.sciencedaily.com/releases/2025/06/250616040230.htm